Hij heeft daarbij flink het schijt aan het adagium ‘Less is more’. ‘Minder is minder’, luidt zijn ijzeren logica en nadat hij die bladzijde na bladzijde beargumenteerd heeft, geef je hem gelijk. Al was het maar om zijn woordenvloed te stoppen.

In dit boek trekt Lanoye alle registers van het Nederlands en het Vlaams open. Een tijdje terug kroonden wij Dimitri Verhulst op deze pagina’s tot ‘dé stylist van de Nederlandse Letteren’. Jammer voor Verhulst, maar die wisselbeker moet hij afgeven. ‘Sprakeloos’ is een feest van taal, een vuurwerk van prachtige zinnen en sappige woorden. Daarbij balanceert Lanoye hier en daar op de grens van de overdaad. De ellenlange beschrijvingen van voornamelijk kleinburgerlijke, Vlaamsche interieurs gaan na een tijdje vervelen.

Maar dat is detailkritiek. Lanoye vraagt zich in ‘Sprakeloos’ meermaals af wat hij nu aan het schrijven is. Is het een roman of is het iets anders? Wij weten het ook niet precies. Wat we wel weten, is dat dit een meesterlijk mooi boek is.

Lanoye verkondigt bij wijze van zelfverdediging dat hij een maximalist is die zweert bij de magie van een vuilniswagen 'die zijn scheefhangende laadbak leegt boven een bodemloze afgrond' en dat hij niet houdt van minimalistische, uitgepuurde kunst die volgens hem neerkomt op 'gemakzuchtig bedrog': 'Minder ís minder. En daarmee uit.' Wit is altijd schoon , de meesterlijke moederroman van Leo Pleysier, bewijst echter met grote vanzelfsprekendheid dat minder wel degelijk meer kan zijn.

Te veel is trop en trop is te veel, zoals die andere zelfstandige slager-populist besefte. En ook Lanoye zelf trouwens, zoals hij eerlijk toegeeft: 'Ik ben natuurlijk ook zelf een soort toneelspeler, een gemankeerde, een hopeloze divo zonder rem.' Op het podium werkt Lanoyes magie van de vuilniswagen meestal wel, maar in de romanliteratuur is schrijven maar al te vaak schrappen en durven te remmen.

Dat de jonge Lanoye als proza-auteur wel degelijk kon doseren, bleek trouwens uit zijn autobiografische pareltjes Een slagerszoon met een brilletje en Kartonnen dozen . Spijtig dat de oudere Lanoye daar blijkbaar anders over denkt.

Het is haar stilte die hij wil goedmaken in deze op theatrale toon – dat was misschien al opgevallen – geschreven roman. Afgezien van de momenten dat het allemaal al te larmoyant wordt (welbewust over the top is ook over the top) is Lanoye daarin geslaagd: Sprakeloos is onderhoudend en ontroerend. Het is ook een boek waarin toon en inhoud op elkaar aansluiten: het pathos waarmee Lanoye vertelt past bij het rauwe verdriet om een dode ouder. Het is wat dan ‘een monument voor een overleden moeder’ heet en zo zal het wel ergens worden genoemd, waarna de uitgever het op de achterflap van de (welverdiende) tweede druk kan zetten.

Toch is dat het verkeerde etiket. Want veel meer dan zijn moeder onderzoekt Lanoye in Sprakeloos zichzelf. En dan niet de zoon Lanoye, maar de schrijver Lanoye. Achter de schmierende uithalen over hoe dit boek bijna, bijna niet en uiteindelijk wel geschreven kon worden, zie je een schrijver die de balans opmaakt: dit boek gaat over literatuur.

Want het lezen van Sprakeloos is uiteindelijk wel de moeite waard. We moeten, al dan niet allitererend en rijmend, door wat wijsheden heen ('Literatuur is loslaten. Schrijven is verdrijven'), maar als Lanoye eenmaal gewoon aan het werk gaat, zet hij op prachtige wijze het aan elkaar geklonken echtpaar neer dat zijn ouders zijn geweest, en van wie eerst de moeder sterft en dan de vader, een man die totaal verknocht was aan zijn vrouw en die er bij zijn zoon voortdurend op aandringt dat hij nu eindelijk eens dat boek over haar schrijft.