Frans Denissen

Een titel als deze zou wel bij een artikel uit een of ander schandaalblad kunnen horen, maar niets is minder waar. Denissen schreef een goed onderbouwd verhaal van de vele vrouwen in het leven van Mussolini en levert ons langs die weg een inkijk in het leven van Mussolini die in vele andere werken over het Italiaanse fascisme onderbelicht neigt te blijven. Het is geen fraai beeld maar hoe zou dat ook kunnen. Leugens en intriges, sommige openlijk andere in het duister, voeren de boventoon in een uitgesproken driftmatig leven. Denissen citeert uit meerdere bronnen en dagboeken van uiteenlopende protagonisten doorheen de jaren van het fascisme: vrouwen, gezinsleden, politieke medestanders, Duitse bondgenoten, Mussolini's kamerdienaar, verzetsleden.... Het is dus een soort kroniek geworden over de vele vrouwen in het leven van Mussolini maar ook over de opgang en neergang van diens regime, en over de man zelf. Over zijn laatste uren voordat hij samen met Claretta Petacci werd geëxecuteerd, circuleren intussen een dertigtal verschillende hypothesen. Denissen overloopt er een goed deel van maar kan niet anders dan het mysterie hier rond laten bestaan.… (more)

De gigolo van Irma Ideaal. André Baillon, of een geschreven leven is de wat gekunstelde titel van de biografie over de Vlaamse schrijver André Baillon (1875-1932). De Vlaamse vertaler en auteur Frans Denissen schreef het nadat hij in 1985 bij toeval in aanraking kwam met het werk van Baillon. Hij raakte in de ban van Baillon en dat snap ik, want ik wilde ook meer over hem weten.

Dat is de schuld van Eric Min en Jeroen Brouwers. Min noemt Baillon ‘knettergek’ en Brouwers beschrijft zijn (al of niet gelukte) zelfmoordpogingen. U hoeft het werk van Baillon niet te kennen om zijn biografie te waarderen, ik heb er in ieder geval van genoten want het is mij nogal een verhaal.

Nu zijn er een aantal (Franstalige) biografieën over Baillon verschenen en Denissen vraagt zich af of er één aan toegevoegd moet worden. Uiteindelijk wel. De bestaande biografieën gaan uit van Baillon’s getourmenteerde leven maar Denissen ziet ook iets anders:

Terwijl ik hem, vanaf de eerste regels die ik van hem las, ervaren heb als een formidabele humorist. Zwarte humor hier en daar wellicht, een lach waar geknars van tanden in doorklinkt. Maar soms ook een aanstekelijke, ongecompliceerde vrolijkheid. Een enkele keer zelfs puur slapstick. En zoals ik hem heb gelezen, heb ik hem ook vertaald en wil ik proberen zijn leven te beschrijven.

Dat zal ik hieronder ook doen, in een zo kort mogelijk bestek maar dat is lastig, want er gebeurt veel. Houdt u vast.

Baillon wordt in 1875 in Antwerpen geboren en een maand na zijn geboorte sterft zijn vader. In 1880 sterft zijn broertje Antoine en in 1881 zijn moeder. Hij gaat in Dendermonde wonen bij een tante maar die stuurt hem naar een pensionaat. Later studeert hij mijnbouwkunde en hij legt het aan met een vrouw van bedenkelijke zeden, Rosine. Hij wordt van de universiteit getrapt maar erft een aanzienlijk fortuin en verhuist met Rosine naar Oostende. Daar verbrast Rosine zijn geld, wat genoeg was om de rest van zijn leven bescheiden van te kunnen rentenieren.

Baillon springt in zee maar wordt gered en opent met diezelfde Rosine een kroeg in Luik. Dat mislukt ook maar hij begint aan zijn autobiografische roman La dupe (die onvoltooid zal blijven). In 1901 ontmoet hij de Vlaamse ex-prostituee Marie Vandenberghe met wie hij trouwt. In 1903, na een paar zenuwtoevallen, verhuist hij met haar naar Westmalle, waar ze kippen gaan fokken.

Ook dit mislukt en ze gaan terug naar Brussel. Baillon wordt verliefd op de bekende pianiste Germaine Lievens en hij zal haar een jaar met liefdesbrieven bestoken. Ze laat zich overhalen en hij verlaat Marie en trekt bij Germaine in. Hij schrijft als een bezetene aan Het boek van Marie, Op klompen, Waanzinnen en Jojo Pingping. Hij bezorgt Germaine een zenuwcrisis en zij wijst hem de deur waarop hij weer bij Marie intrekt.

Germaine vertrekt met haar dochter Ève-Marie, geboren uit een relatie met schilder Henry de Groux, naar Parijs. Baillon gaat haar enige maanden later mèt Marie achterna. Die laatste trekt dat uiteraard niet en gaat terug naar Brussel. Als Baillon dan ook nog een relatie met Ève-Marie aangaat wordt het allemaal erg complex en stort hij zelf in. Hij wordt opgenomen in de psychiatrische afdeling van het Parijse ziekenhuis La Salpêtrière. Daar krijgt hij zijn eerste literaire prijs van de schrijfster Colette, want zijn carrière verloopt verder prima.

Na zijn ontslag betrekt hij een bescheiden huisje in het dorp Marly-le-Roi, nabij Parijs, waar hij een aantal jaar als kluizenaar leeft en schrijft. Maar Baillon is Baillon en hij begint in 1930 een verschroeiende relatie met de vierentwintig jaar jongere schrijfster Marie de Vivier, die zelf als bewonderaarster contact met hem heeft opgenomen. Ze schrijven elkaar honderden brieven, staan elkaar naar het leven, ondernemen een gezamenlijke zelfmoordpoging die mislukt en proberen elk apart zelfmoord te plegen wat eveneens mislukt.

Uiteindelijk belandt Marie de Vivier in een psychiatrische inrichting. Baillon doet een nieuwe zelfmoordpoging en slaagt nu wel met de hakken over de sloot.

Bent u er nog? Denissen vertelt dit verhaal met vaart, afgewisseld met zijn onderzoekingstocht in het heden en wat persoonlijke overpeinzingen en dat werkt heel goed, zoals hier;

Het mag niet, uiteraard, als je een biografie schrijft, maar elke keer weer als ik de brieven van Baillon aan Marie de Vivier lees, grijpt een gevoel van onbehagen me naar de keel. Een gevoel van onbedwingbare ergernis ook, en van verontwaardiging. Deze man, die bezig is zichzelf te vernietigen en die coûte que coûte een wat naïeve, door bewondering verblinde jonge vrouw in die vernietiging wil meeslepen en daar ook nog zijn door hemzelf verstoten, brave Marie bij wil betrekken.

Dat ligt wat ver van de beloofde humor en slapstick maar gelooft u mij, ook die komt voor; ik heb er talloze aantekeningen van gemaakt. Wat mij betreft een prima biografie over een zeer boeiende schrijver waarvan ik toch ook eens zijn werk wil gaan lezen.… (more)