Het was lang geleden, nog eens een Goncourt die de moeite was. Mohamed Mbougar Sarr komt voor mij uit het niets, maar blijkbaar heeft hij toch wel al wat op zijn naam staan. Met dit boek toont hij niet alleen zijn stilistische kunnen, maar ook psychologische en filosofische diepgang.
Mbougar Sarr neemt je onmiddellijk mee in het verhaal, door al vrijwel vanaf het begin duidelijk te maken dat dit boek om een queeste gaat: de zoektocht naar het cultboek “Het labyrint der onmenselijkheid” en diens Senegalese auteur T.C. Elimane, door de beginnende, ‘beloftevolle’ schrijver Diégane Faye, een landgenoot van Elimane die eveneens in Parijs is beland en op bijna dezelfde, half-denigrerende wijze onthaald wordt door het Franse literaire establishment. En de auteur houdt die centrale verhaallijn van de zoektocht naar Elimane letterlijk tot het einde vol, wat meteen de homogeniteit verklaart van deze toch erg ingewikkelde roman. Misschien valt de finale afwikkeling, de twist op het einde, een beetje tegen maar ik kan er niks meer over zeggen, om het leesplezier niet te vergallen.
Uiteraard staat het Afrikaanse aspect vrij centraal in dit verhaal. Via Diégane en andere figuren belicht Mbougar Sarr de complexe, nog altijd erg beladen relatie tussen Frankrijk en zijn voormalige kolonies. De auteur zet vlijmscherp de massieve, negatieve doorwerking van die overheersing in de verf, niet alleen in het literaire milieu, maar ook daarbuiten. Maar Mbougar Sarr gaat ook breder. Een deel van dit verhaal speelt zich niet alleen in Parijs en Dakar af, maar ook in Argentinië, om redenen die pas op het eind echt duidelijk zullen worden. Het stelt Mbougar Sarr overigens in staat ook een vette knipoog te geven richting Jorge Borges en vooral diens Tuin der Splitsende Paden, waarmee hij duidelijk één van zijn inspiratiebronnen blootlegt.
En zo komen we onvermijdelijk bij het centrale literaire thema van dit boek: wat is schrijven? Waarom schrijven schrijvers? Wat is de maatschappelijke of gewoon ook de existentiële waarde van literatuur? Protagonist Diégane en zijn kompanen kaarten het met de regelmaat van de klok aan, zonder tot definitieve conclusies te komen. Dat maakt zeker de meta-laag van dit boek uit, wat meteen wel aangeeft dat dit misschien een te highbrow werk is om het grote publiek te kunnen aanspreken.
Wat ook zowel een drempel als een charme is, is de ingenieuze meerstemmigheid van het boek. Het mag dan vooral geleid worden door de zoektocht van protaganist Diégane, in de praktijk komen vooral andere stemmen aan het woord, mensen – meestal collega-schrijvers – die op één of andere manier te maken hebben gehad met Elimane. Mbougar Sarr brengt ze aanvankelijk heel mondjesmaat aan, maar geleidelijk wordt de meerstemmigheid labyrintisch (!) door elkaar geweven, waarbij je maar met veel moeite kunt ontcijferen wie aan het woord is. Naar mijn gevoel heeft de auteur dit misschien iets te ver gedreven, zoals hij ook een paar verhaallijnen aanbrengt die alleen maar volume toevoegen, geen diepgang. Ook het patserproza (“zie eens wat ik kan”!), bepaalde hoogdravende wendingen en passages, deden voor mij wat af aan het leesplezier.
Misschien niet helemaal geslaagd dus, maar Mbougar Sarr weet zijn centrale boodschap uiteindelijk wel over te brengen: die van het labyrintische en daardoor efemere karakter van ons bestaan, van gelijk welk bestaan, hoe illuster dat op een bepaald moment ook schijnt, en waartegen zelfs schrijven blijkbaar amper iets vermag. Om met de woorden van de auteur te eindigen: “En wanneer zijn fantoom op me afstapt, zal het de verschrikkelijke existentiële keuze formuleren die het dilemma van zijn leven was; de keuze waarover eenieder die van de literatuur bezeten is in zijn hart steeds zal aarzelen: schrijven, niet schrijven.” Dit boek is een mooie ontdekking, en als Mbougar Sarr zich een ietsje meer kan beheersen, wordt hij zeker nog één van de groten. ( )

Mohamed Mbougar Sarr va rebre el Premi goncourt per aquesta novel·la, sent el primer autor senegalès en rebre aquest premi.
L’any 2018, Diégane Latyr Faye, un jove escriptor senegalès, descobreix a París un llibre llegendari: El laberint de la inhumanitat, publicat el 1938. Ningú no sap què li va passar al seu autor, T. C. Elimane, a qui havien anomenat el «Rimbaud negre» després que la publicació del llibre provoqués un bon escàndol en la societat de l’època. Diégane queda fascinat i decideix buscar el rastre del misteriós autor. Durant la recerca viatjarà a diversos països, i també es veurà obligat a revisar algunes grans tragèdies de la història, com ara el colonialisme i l’Holocaust. Amb La memòria més secreta dels homes, l’escriptor senegalès, a qui alguns ja anomenen el «Bolaño africà» per la influència que ell mateix reconeix que ha tingut l’escriptor xilè en la seva obra, reflexiona sobre temes com ara la difícil tria entre viure i escriure o el desig de superar la confrontació entre Àfrica i Occident, i, per damunt de tot, és un homenatge al poder de la literatura.

„Elimane hatte sich dort hingesetzt und die drei stärksten Trümpfe ausgespielt, die man haben konnte: Zuerst hat er sich einen Namen mit geheimnisvollen Initialen zugelegt; dann hat er nur ein einziges Buch geschrieben; und zuletzt ist er spurlos verschwunden.“ (Zitat Seite 16)

Inhalt
Das Labyrinth des Unmenschlichen“, ein ebenso umjubeltes wie kritisiertes Buch von T.C. Elimane, wurde 1938 in Paris veröffentlicht. Kurz darauf verschwindet der Autor und auch das Buch ist seither unauffindbar. Diégane Latyr Faye kennt den Namen T.C. Elimane schon seit seiner Zeit auf dem Gymnasium in Senegal. Er träumt davon, Dichter zu werden, interessiert sich für Literatur und entdeckt 2008 im Handbuch der schwarzafrikanischen Literatur einen Artikel über T.C. Elimane und sein Buch. Inzwischen studiert Diégane in Paris, hat seinen ersten Roman veröffentlicht und schreibt an seiner Doktorarbeit. Er hat Elimane und das verschwundene Buch nicht vergessen, aber seine Nachforschungen bleiben erfolglos, bis er eines Tages im Juli 2018 die die senegalesische Schriftstellerin Siga D. kennenlernt. Denn diese besitzt eine Ausgabe von „Das Labyrinth des Unmenschlichen“ und gibt es ihm zu lesen. Das Buch zieht ihn sofort in seinen Bann und er will wissen, was damals wirklich passiert ist. Entschlossen folgt er den Spuren des geheimnisvollen Autors T.C. Elimane.

Thema und Genre
Dieser Roman gleicht einer mit einer Fülle von Ideen, vielseitigen Themen, unterschiedlichen Sprach- und Erzählformen gefüllte Schatztruhe, es geht um Literatur, Literaturkritik, das Schreiben, um den Umgang mit Werken aus anderen Sprachräumen und Kulturkreisen. Ein Thema ist die Suche nach dem Gleichgewicht zwischen der eigenen Identität, der persönlichen Geschichte, den Erinnerungen der Familie und der Vorfahren, und der Geschichte, die man als Schriftsteller erzählen will. Auch die kritische Auseinandersetzung mit der kolonialen Vergangenheit spielt in diesem Roman eine wichtige Rolle.

Charaktere
Die Namen der Figuren sind fiktiv, doch die Bezüge zur Realität sind deutlich. Jede der einzelnen Figuren, deren Geschichte wir folgen, fügt sich nach Irrwegen und Überraschungen in das Ganze ein. Das Leben der beiden Hauptfiguren Diégane und Elimane weist zudemde utliche Parallelen auf, wenn auch durch Jahre getrennt.

Handlung und Schreibstil
Diéganes aktuelle Geschichte und die intensive Suche nach T.C. Elimane finden innerhalb eines kurzen Zeitraumes statt, es sind die einzelnen Geschichten innerhalb dieser Geschichte, die ein faszinierendes Labyrinth von Menschen und ihren Schicksalen bilden. Der Autor wechselt zwischen Erzählformen, Perspektiven und Sprache, wir finden Auszüge aus Tagebüchern, Zeitungsartikeln, Abhandlungen, Briefen und Biografien. Der Autor nimmt sich Zeit für die Schilderung der Konflikte, der Gefühlsebene seiner Figuren, für die Beziehungen und natürlich auch für die Liebe, wo die Sprache zur Poesie wird. Handlung und Sprache entfalten so eine Vielseitigkeit, die sich jedoch nie verliert und auch offene Fragen beantwortet, die Dinge langsam zusammenfügt und wichtigen Anliegen verbindet.

Fazit
„Eines zumindest kann man über einen Schriftsteller und sein Werk mit Gewissheit sagen: Beide gehen zusammen durch das denkbar vollkommenste Labyrinth, ein langer Rundweg, auf dem ihr Ziel und ihr Ausgangspunkt ineinander übergehen: die Einsamkeit.“ (Zitat Seite 13) Für mich ist dieser Roman einer der Höhepunkte meines Lesejahres 2022, denn hier stimmt einfach alles, die Sprache, die vielen unterschiedlichen Geschichten und Figuren, und immer wieder die Literatur und die Suche von Schriftstellern nach der eigenen Ausdrucksform. Nach dem Lesen der Beschreibung auf der Buchrückseite und des Klappentextes wusste ich nicht genau, was mich erwartet, ich war auf jeden Fall sofort neugierig auf diesen Roman. Was auch immer ich erwartet hatte, es wurde auf jeden Fall übertroffen: ein faszinierendes Leseerlebnis. ( )

1938: el escritor africano T. C Elimane, al que llamaban «el Rimbaud negro», publica una novela titulada El laberinto de lo inhumano. Estalla la polémica, se le acusa de plagio, se arma un gran escándalo, el autor desaparece y su obra se convierte en un libro maldito.

2018: el joven escritor africano residente en París Diégane Latyr Faye descubre la novela perdida y decide indagar sobre el autor desaparecido. Tirando de diversos hilos, con la ayuda de una enigmática mujer que guarda muchos secretos y de un grupo de jóvenes escritores africanos que beben, aman y escriben con desafuero, el protagonista se embarca en un viaje en busca de un mito y acaso también de sí mismo. Las pistas le llevan al Buenos Aires de la revista Sur, Gombrowicz y Sabato, a dos gemelos, a supuestos actos de brujería, a un hombre dividido entre dos culturas, a fantasmas del pasado y fantasmas del presente. ¿Qué fue de Elimane? ¿Qué se ocultaba tras el escándalo que hundió su carrera? ¿Quién era en realidad ese escritor que brilló y desapareció como una estrella fugaz?

Novela de iniciación, thriller literario, juego de cajas chinas con un libro dentro de otro libro, exploración de las heridas del colonialismo, celebración del poder de las ficciones... Estamos ante una novela total, de estirpe bolañesca, que habla de la escritura y de la vida. Una novela galardonada con el Premio Goncourt que nos descubre a un escritor de inventiva arrolladora.

Impossible de mettre des étoiles, je ne sais toujours pas ce que je pense de ce livre fleuve, savant, pédant, surprenant, où l'on se perd parmi je ne sais combien de personnages, de pays, de références littéraires, culturelles, livresques.... L'auteur a-t-il voulu, en écrivant ce livre, en faire son "grand oeuvre", je me le demande, tellement il foisonne de références à l'Histoire, et à la Littérature. Je suis arrivée au bout de ce livre, assez fière de ne pas l'avoir abandonné en cours de route.